Witaminy w ciąży – jak powinna wyglądać suplementacja w 1, 2 i 3 trymestrze?
Podczas ciąży wszystkie składniki dostarczane do organizmu są dzielone na dwoje: miedzy przyszłą mamę a dziecko. Samo pożywienie nie zawsze zatem wystarcza, aby pokryć znacznie większe zapotrzebowanie na witaminy w ciąży i inne cenne składniki, dlatego w tym szczególnym okresie warto sięgnąć po suplementy diety.
Etap życia płodowego eksperci zaliczają do tzw. krytycznych okresów, kiedy organizm dziecka jest szczególnie wrażliwy na czynniki zewnętrzne, w tym na wahania w dostawie cennych składników. W takim okresie zarówno nadmiar, jak i niedobór witamin czy też innych makro- i mikroelementów może w trwały sposób wpłynąć na rozwój organizmu. Z tego powodu poza zdrową, zróżnicowaną dietą, lekarze zalecają przyszłym mamom suplementację niektórych składników.
Ważne składniki mineralne i witaminy w ciąży
Polscy eksperci w dziedzinie ginekologii mówią o pięciu głównych składnikach, na które warto zwrócić szczególną uwagę w ciąży. Należą do nich: kwas foliowy, witamina D, jod, żelazo i kwasy tłuszczowe omega-3 w tym DHA. To właśnie na ich niedobory kobiety w Polsce są szczególnie narażone.
- Kwas foliowy – najpoważniejszym skutkiem niedoboru kwasu foliowego będą wady ośrodkowego układu nerwowego płodu, spowodowane nieprawidłowym zamknięciem cewy nerwowej: bezmózgowie i rozszczep kręgosłupa. W przypadku przyjmowania kwasu foliowego w ciąży ryzyko wystąpienia wad cewy nerwowej spada o ponad 70% (źródło: Stanowisko Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w zakresie suplementacji witamin
- i mikroelementów podczas ciąży Ginekologia Polska2011; 82: 550-3). Aby zminimalizować ryzyko wad, zaleca się przyjmowanie kwasu foliowego już na trzy miesiące przed planowanym zapłodnieniem, a potem do końca pierwszego trymestru ciąży. Zalecana dzienna dawka to 0,4 mg.
- Witamina D – według statystyk niedobór tej witaminy jest w naszym kraju powszechny, tymczasem bez niej niemożliwe jest odpowiednie funkcjonowanie układu odpornościowego, a także prawidłowe przyswajanie wapnia w organizmie. Już od dawna wszystkie noworodki w Polsce objęte są programem suplementacji witaminy D już od pierwszych tygodni życia, a od kilku lat podobne zalecenie dotyczy także przyszłych mam. Zbyt niski poziom witaminy D może skutkować zaburzeniami wzrastania wewnątrzmacicznego płodu, a szczególnie nieprawidłowym rozwojem tkanki kostnej i zębowej. Poza tym udowodniono, że witamina D zmniejsza ryzyko wystąpienia cukrzycy ciężarnych i infekcji bakteryjnych pochwy, które w ciąży mogą przyczyniać się do przedwczesnego porodu i zakażeń u dziecka. Eksperci zalecają suplementowanie witaminy D w okresie planowania ciąży, potem przez całe trzy ciążowe trymestry i podczas laktacji. Według najnowszych wytycznych Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników (dawniej Polskie Towarzystwo Ginekologiczne) zalecana dobowa dawka wynosi 2000 j.m.
- Jod – niedobór tego składnika wiąże się nie tylko z większym ryzykiem poronienia i niedoczynnością tarczycy zarówno u matki, jak i u dziecka, lecz także niedorozwojem umysłowym płodu oraz innymi wadami układu nerwowego, np. niedosłuchem lub głuchotą. Zapotrzebowanie na ten składnik mineralny zwiększa się już w pierwszym trymestrze ciąży do ok. 200 µg (mikrogramów) na dobę. Takie samo zapotrzebowanie utrzymuje się do końca ciąży i potem, w okresie karmienia piersią.
- Żelazo – zapotrzebowanie na ten związek zazwyczaj wzrasta w drugim i trzecim trymestrze, kiedy krew kobiety zwieszając objętość ulega hemodylucji czyli rozrzedzeniu. Jeżeli lekarz stwierdzi ryzyko wystąpienia niedokrwistości z braku żelaza, może profilaktycznie zalecić przyjmowanie żelaza w dziennej dawce 26-27 mg. WHO w celach profilaktyki niedokrwistości rekomenduje dawki 60-120 mg żelaza.
- Kwasy tłuszczowe w tym DHA – stanowią jeden z podstawowych budulców mózgu, neuronów i siatkówki oka, a do tego w znaczący sposób chronią przed przedwczesnym porodem i zmniejszają ryzyko wystąpienia alergii w późniejszym okresie życia dziecka. Suplementy DHA można przyjmować już od pierwszego trymestru ciąży, a szczególne znaczenie ma jego suplementacja w drugim i trzecim trymestrze, kiedy następuje intensywny rozwój układu nerwowego płodu. Ze względu na niskie spożycie ryb morskich w Polsce (naturalnego źródła kwasów DHA) ginekolodzy zalecają przyszłym mamom dzienną suplementację 600 mg kwasów DHA na dobę. W przypadku zagrożenia przedwczesnym porodem dawka niemal się podwaja i wynosi 1000 mg/d.
Poza wymienioną piątką składników, u wielu kobiet, szczególnie w drugim i trzecim trymestrze ciąży, występują wskazania też do suplementacji witamin z grupy B, które nie tylko wpływają na przyswajanie kwasu foliowego, ale biorą udział w procesach krwiotworzenia. Coraz częściej eksperci mówią też o zasadności codziennego suplementowania choliny (substancji witaminopodobnej, do niedawna zaliczanej do witamin z grupy B), która wspiera działanie kwasu foliowego i wpływa na prawidłowy rozwój układu nerwowego płodu, moduluje prawidłową ekspresję genów („wyłącza” te, które mogą przyczyniać się do powstawania chorób genetycznych) i zmniejsza ryzyko przedwczesnego porodu. Rekomendowana dawka choliny przez cały okres ciąży to 450 mg na dobę.
